W dobie nieustannie narastającej presji społecznej i kulturowych standardów piękna, zaburzenia odżywiania stają się coraz bardziej powszechnym problemem zdrowotnym. Poznaj mechanizmy rozwoju zaburzeń odżywiania, wyzwania związane z diagnozą oraz możliwości pomocy i wsparcia.
Zaburzenia odżywiania to poważne schorzenia, które charakteryzują się zaburzeniami łaknienia na poziomie psychicznym. Wpływają na sposób myślenia o jedzeniu i postrzegania swojej masy ciała oraz wyglądu.
Inna definicja zaburzeń odżywiania to nieprawidłowe i niezdrowe zachowania żywieniowe oraz zachowania koncentrujące się wokół kontroli oraz utraty masy ciała. Prowadzą one do pogorszenia się stanu zdrowia – fizyczne oraz psychicznego. Często wiążą się także z trudnościami w funkcjonowaniu społecznym.
Najczęściej występujące i znane rodzaje zaburzeń odżywiania to anoreksja oraz bulimia. Nie są to jednak jedyne jednostki chorobowe związane z zaburzeniami łaknienia na tle psychicznym.
Do rodzajów zaburzeń odżywiania należą:
Anoreksja psychiczna (anorexia nervosa), która charakteryzuje się silnym lękiem przed przybraniem na wadze, zaburzonym postrzeganiem własnego ciała oraz skrajnym ograniczeniem ilości przyjmowanych kalorii. Wiąże się to również z niedowagą.
Bulimia psychiczna (bulimia nervosa), która polega na występowaniu naprzemiennych epizodów objadania się i zachowań kompensacyjnych. Mogą nimi być wymioty, stosowanie środków przeczyszczających lub nadmierne, wyczerpujące ćwiczenia i treningi. Choremu towarzyszy intensywne poczucie winy oraz lęk przed przytyciem.
Zespół kompulsywnego objadania się (Binge eating disorder, BED) to zaburzenie odżywiania się objawiające się nawracającymi atakami objadania się, jednak bez stosowania mechanizmów kompensacyjnych. BED często prowadzi do nadwagi, otyłości oraz problemów metabolicznych.
Restrykcyjne zaburzenia przyjmowania pokarmów (Restrictive Food Intake Disorder, ARFID) polega na ograniczaniu i/lub unikaniu przyjmowania pokarmów. Dotyka głównie dzieci przed 6 rokiem życia, choć na ARFID cierpi także młodzież i dorośli. Objawami są brak zainteresowania jedzeniem oraz unikanie żywności, np. z powodu jej sensorycznych właściwości.
Pika (Pica) jest zaburzeniem polegającym na spożywaniu niejadalnych substancji przez dłuższy czas. Mogą nimi by np. kreda, ziemia czy papier.
Zespół przeżuwania (Rumination disorder) polega na powtarzającym się cofaniu pokarmu do jamy ustnej i ponownym jego przeżuwaniu lub wypluwaniu. Co istotne, zaburzenia nie powodują choroby układu pokarmowego.
Powyższe rodzaje zaburzeń odżywiania zostały ujęte w formalnie uznanych klasyfikacjach (ICD-11 czy DSM-5). Istnieją jednak pojęcia, które coraz częściej pojawiają się w dyskusjach o zaburzeniach odżywiania, nie zostały jednak jeszcze oficjalnie sklasyfikowane jako rodzaje zaburzeń odżywiania. Należą do nich m.in. ortoreksja oraz bigoreksja.
Ortoreksja to zaburzenie polegające na obsesyjnym dbaniu o zdrowe odżywianie się. Niepokojącym objawem jest stopniowe eliminowanie kolejnych grup produktów żywnościowych ze swojej diety. Działanie to prowadzi najczęściej do niedoborów w organizmie i pogorszenia stanu zdrowia.
Bigoreksja jest natomiast zaburzeniem charakteryzującym się obsesją na punkcje zwiększania masy mięśniowej. Częściej dotyka ona mężczyzn niż kobiety. W bigoreksji można zaobserwować zniekształcony obraz własnego ciała, jako niewystarczająco umięśnionego nawet pomimo obiektywnie wysokiej masy mięśniowej.
Objawy zaburzeń odżywiania różnią się między sobą w zależności od rodzaju schorzenia. Mogą przejawiać się na kilku płaszczyznach – fizycznej, emocjonalnej oraz behawioralnej.
Fizyczne objawy zaburzeń odżywiania to przede wszystkim zmiany w masie ciała. Mogą obejmować nagły spadek wagi lub gwałtowny przyrost, a także naprzemienne tycie i chudnięcie. Zaburzeniom odżywiania często towarzyszy również osłabienie, zmęczenie, zaburzenia trawienia, nieregularne miesiączki u kobiet, zmiany skórne, wypadanie włosów, łamliwe paznokcie i zawroty głowy.
Psychiczne i emocjonalne objawy zaburzeń odżywiania obejmują natomiast obsesyjne myślenie o jedzeniu. Dotyczy ono liczenia kalorii, martwienia się o spożywane posiłki, lęk przed przybraniem na wadze czy poczucie winy spowodowane spożyciem zbyt wielu kalorii.
Ponadto, symptomami psychicznymi rozwijających się zaburzeń odżywiania mogą być wahania nastroju, izolacja społeczna, a nawet rozwój depresji. Charakterystyczne jest także krytyczne ocenianie własnego ciała, niska samoocena i nadmierna, obsesyjna dbałość o własny wygląd.
Behawioralne objawy zaburzeń odżywiania związane są z podejmowanymi przez chorego działaniami. Należą do nich sztywne, bardzo rygorystyczne zasady żywieniowe, a także ukrywanie ich przed innymi – dyskretne spożywanie posiłków, ich intensywne planowanie czy chowanie jedzenia.
W przypadku bulimii pojawiają się również zachowania kompensacyjne, takie jak wymuszanie wymiotów czy intensywne treningi. Objawem zaburzeń odżywiania jest także unikanie sytuacji towarzyskich związanych z jedzeniem.
Aby rozpoznać zaburzenia odżywiania u siebie lub osoby bliskiej, należy zwrócić uwagę na następujące objawy:
Wczesna interwencja i konsultacja z lekarzem, psychologiem lub specjalistą ds. żywienia może pomóc zapobiec poważniejszym problemom zdrowotnym oraz zapewnić wsparcie niezbędne w procesie zdrowienia.
Przyczyny zaburzeń odżywiania mogą być niezwykle złożone i oddziaływać na siebie nawzajem. Aby określić, co doprowadziło do problemów z jedzeniem, należy przeanalizować kilka obszarów funkcjonowania osoby chorej.
Wśród przyczyn zaburzeń odżywiania należy wymienić:
Przeprowadzone badania sugerują, że osoby z niektórymi cechami genetycznymi mogą być bardziej podatne na rozwój zaburzeń odżywiania. Ponadto, nieprawidłowe ilości neuroprzekaźników w mózgu (np. serotonina czy dopamina) mogą wpływać na regulację nastroju, apetytu i kontrolę impulsów.
Wśród czynników psychologicznych, które mogą prowadzić do zaburzeń odżywiania należy wymienić m.in.:
Z kolei wpływami społecznymi i kulturowymi, które sprzyjają rozwojowi problemów z jedzeniem są:
Na przyczyny zaburzeń odżywiania składać się mogą czynniki rodzinne. Są nimi:
Rozwój zaburzeń odżywiania jest najczęściej wynikiem interakcji wielu powyższych czynników. Niezwykle istotne jest więc indywidualne podejście do diagnozy każdej osoby borykającej się z problemami z żywieniem.
Identyfikacja przyczyn zaburzeń odżywiania jest kluczowa, by zaplanować i udzielić osobie chorej odpowiedniego wsparcia. Poniżej dowiesz się więcej o tym, jak wyjść z zaburzeń odżywiania.
Wyjście z zaburzeń odżywiania jest złożonym i wieloaspektowym procesem, który wymaga cierpliwości, wsparcia oraz profesjonalnej pomocy. Pierwszymi krokami do zdrowienia jest uznanie problemu i zrozumienie, że wymaga on działania. Następnie warto przeanalizować swoją relację z jedzeniem, posiadany obraz własnego ciała i negatywne konsekwencje takiego stanu rzeczy.
Kolejnym krokiem jest sięgnięcie po profesjonalną pomoc specjalisty, który posiada doświadczenie w leczeniu zaburzeń odżywiania. Niezbędny element zdrowienia stanowi terapia. Może odbywać się ona w formie indywidualnej, grupowej oraz rodzinnej.
Aby jednak ustalić stopień zaawansowania zaburzenia, należy przeprowadzić rzetelny proces diagnozy. Jest to konieczne, aby wdrożyć odpowiednie leczenie i opracować plan wsparcia osoby chorej.
Kolejne kroki w zdrowieniu z zaburzeń odżywiania to także edukacja i zmiana nawyków żywieniowych, praca nad emocjami i radzeniem sobie ze stresem, a także samoopieka i cierpliwość. Należy monitorować swoje postępy i dostosowywać terapię do bieżących potrzeb osoby chorej.
Najczęściej wykorzystywaną terapią zaburzeń odżywiania jest terapia poznawczo-behawioralna. Proces leczenia opiera się na zmianie negatywnych schematów myślenia i zachowania. Terapia poznawczo-behawioralna pomaga rozpoznawać, a następnie modyfikować negatywne wzorce związane z jedzeniem. Dzięki temu możliwa jest poprawa kontroli nad zachowaniami żywieniowymi i doświadczanymi emocjami.
Innymi nurtami psychoterapeutycznymi wykorzystywanymi w leczeniu zaburzeń odżywiania są terapia psychodynamiczna, terapia interpersonalna oraz terapia akceptacji i zaangażowania (ACT).
Szukając jednak odpowiedzi na pytanie jak wyjść z zaburzeń odżywiania, należy wziąć pod uwagę wiele aspektów i obszarów funkcjonowania pacjenta.
Wśród metod terapeutycznych możemy wyróżnić:
Leczenie zaburzeń odżywiania jest wieloetapowym procesem każdorazowo dopasowanym do indywidualnych potrzeb pacjenta. Terapia obejmuje współpracę wielu specjalistów.
Proces leczenia rozpoczyna się od szczegółowej oceny – wywiadu oraz badania psychologicznego i fizycznego oceniającego stan zdrowia pacjenta. Na tym etapie ustala się także rodzaj zaburzenia i diagnozę. To ona, w dużej mierze, warunkuje dalszy przebieg leczenia.
Kolejnym krokiem jest stabilizacja stanu zdrowia, jeśli jest ono zagrożone. W przypadku anoreksji bardzo niska waga lub zaburzenia elektrolitowe są wskazaniem do hospitalizacji lub intensywnego nadzoru medycznego.
Leczenie zaburzeń odżywiania opiera się na interdyscyplinarnym podejściu terapeutycznym. W jego skład wchodzi psychoterapia, doradztwo dietetyczne oraz wsparcie rodziny i grupowe terapie lub grupy wsparcia dla osób borykających się z zaburzeniami odżywiania.
Co istotne, po uzyskaniu poprawy stanu pacjenta, należy zadbać o długoterminową opiekę i profilaktykę nawrotów. Aby utrzymać osiągnięte rezultaty, konieczne jest monitorowanie postępów, dalsze wsparcie specjalistów, regularne kontrole stanu zdrowia oraz opracowanie skutecznych strategii radzenia sobie w sytuacjach stresowych. Dzięki temu znacząco zmniejsza się ryzyko ponownego pojawienia się zaburzeń.
Umów się na wizytę